بخش بزرگی از مهم‌ترین فعالیت‌های سازمان اوقاف و امور خیریه از جمله مسائل مربوط به بقاع متبرکه، مؤسسات خیریه و از همه مهم‌تر اجرای نیات واقفین بر عهده معاونت فرهنگی و اجتماعی این سازمان است. این معاونت علاوه بر طراحی ویژه‌برنامه‌های مناسبتی مربوط به وقف و امور خیریه در طول سال فعالیت‌های مختلف دیگری را نیز با تجمیع و متمرکز کردن نیات واقفین برنامه‌ریزی و انجام می‌دهد. با حجت الاسلام والمسلمین غلامرضا عادل معاون فرهنگی و اجتماعی سازمان اوقاف و امور خیریه در مورد مهم‌ترین فعالیت‌های این معاونت در سال جاری گفتگویی انجام داده‌ایم که مشروح آن را در ادامه همین مطلب می‌خوانید.

مهم‌ترین فعالیت‌های معاونت فرهنگی و اجتماعی در سال جاری چه فعالیت‌هایی بوده است. ارزیابی شما از این فعالیت‌ها چیست؟
پاسخ دادن به این سؤال احتیاج به مقدمه‌ای دارد که فعالیت‌های معاونت فرهنگی سازمان بناست در چه حوزه‌هایی انجام شود. حتماً مطلع هستید که بخشی از معاونت امور رسیدگی به بقاع متبرکه را بر عهده دارد. بخش دیگری از مأموریت‌های ما ناظر بر اجرای نیات واقفین می‌شود. می‌توانیم بگوییم سازمان اوقاف در دو بخش دارد انجام وظیفه می‌کند یکی در بخش بقاع متبرکه و دیگری موقوفات و هر چه که سایر بخش‌های سازمان دارند در حوزه موقوفات انجام می‌دهند اعم از حفظ موقوفات، تثبیت مالکیت موقوفات، بهره‌وری اقتصادی موقوفات، کسب عواید موقوفات  همه و همه مقدمات اجرای نیت واقفین را فراهم می‌کند درواقع به‌نوعی می‌توان گفت ابر و باد و خورشید فلک در سازمان اوقاف در حال کارند که نتیجه فعالیت همه آن‌ها می‌شود اجرای نیات واقفین.

منظورتان فقط اجرای نیات فرهنگی است یا همه نیت‌ها؟
خیر، کل نیات موقوفات. بخش دیگر فعالیت ما مربوط به مؤسسات خیریه می‌شود که اداره کل اجتماعی و مؤسسات خیریه ما متولی این کار است. در حوزه فعالیت‌های ترویج فرهنگ وقف برنامه‌های فرهنگی عمومی و تشویق به وقفهای جدید هم ما یک اداره کل داریم به نام اداره کل امور فرهنگی که شرح وظایف خودش را دارد. در حوزه اعزام مبلغ هم با توجه به اینکه بخشی از نیات موقوفات به ترویج معارف اسلامی و آموزه‌های دینی برمی‌گردد اداره کلی داریم تحت عنوان اداره کل اعزام مبلغ که انجام این وظیفه را بر عهده دارد. همین‌طور در بحث چاپ و نشر تولید محصولات فرهنگی و بحث فضای مجازی هم در قم مجتمعی را داریم تحت عنوان مجتمع پژوهشی که به انجام این امور می‌پردازند. درزمینهٔ امور فرهنگی ما امسال چند فعالیت شاخص را پیگیری کردیم یکی از آن‌ها برگزاری دوره‌های سبک زندگی برای عموم مردم با توجه به موضوع آسیب‌های اجتماعی بوده است.

این فعالیت در بستر امامزاده‌ها انجام شده است؟
بله دوره‌های سبک زندگی در امامزاده‌ها اجرا شده اما ما به غیر از بستر امامزاده‌ها هم فعالیت فرهنگی داریم. آسیب‌های اجتماعی مشکلات زیادی برای فرهنگ اصیل ایرانی اسلامی ما ایجاد کرده است. موضوعاتی مثل ازدواج، طلاق، فرزند آوری، تربیت فرزند، همسرداری و بحث اعتیاد و غیره که از تأکیدات مقام معظم رهبری هم محسوب می‌شوند، در این دوره‌ها مطرح می‌شود. این فعالیت‌ها تحت عنوان زندگی به رنگ خدا تعریف شده است. در مجتمعی که ما در قم داریم مربیانی برای این کار آموزش دیده‌اند که عموماً خواهران و برادران طلبه بوده‌اند ما در سال جای ۶۵۰ نفر مربی تربیت کردیم. این ۶۵۰ نفر در ۴۰۰ امامزاده با رعایت همه استانداردهایی که یک دوره آموزشی باید داشته باشد، دوره‌های سبک زندگی را برگزار کردند. در برگزاری این دوره‌ها ما خیلی دنبال این نبودیم که جمعیت زیادی جمع کنیم و تبلیغات کنیم. این دوره‌ها دقیقاً به‌صورت کلاس برگزارشده یعنی با شرایط مشخصی افراد علاقه‌مند مجاورین امامزاده‌ها و مردم  ثبت‌نام کردند با طرح درس مشخص و موضوع مشخص در حوزه سبک زندگی که خوشبختانه خیلی با استقبال مواجه شد. این یکی از فعالیت‌های موفقی بود که در سال جاری انجام شد.

این طرح استمرار هم دارد؟
بله با رویکرد تکمیلی استمرار هم خواهد داشت.خوشبختانه بازخورد مثبت این طرح در بین خانواده‌ها و افرادی که در این طرح شرکت کردند، ملموس بوده است.

با توجه به ظرفیت‌های سازمان اوقاف چه  ویژه برنامه‌هایی را برای چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی طراحی و اجرا کرده اید؟
ما چند فعالیت مهم درزمینهٔ چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی انجام دادیم. به دلیل دهه فجر با ایام فاطمیه تقارن داشت ما حوزه اعزام مبلغ را با رویکرد انقلابی تحت عنوان فجر فاطمی فعال کردیم. برای مبلغین اعزامی به استان‌ها دوره‌های آموزشی برگزار کردیم و محتوای فرهنگی لازم در اختیار آن‌ها قرار داریم. بحث امید دادن به مردم، بحث تبیین دستاوردهای مهم نظام و بحث پاسخ به شبهات دشمنان در این اعزام‌ها مطرح بوده است. همچنین خیمه‌های معرفت ما که هرساله با حضور مبلغین برپا می‌شد، امسال در قالب خیمه‌های انقلاب شکل گرفت و دهه فجر ما هم تحت عنوان فجر فاطمی برگزار شد. پوسترها  و عکس نوشته‌هایی هم ویژه چهلمین سالگرد طراحی و در فضای مجازی منتشر شد.

معاونت فرهنگی و اجتماعی با متمرکز و یکجا کردن نیات واقفین برنامه‌های مختلفی را در طول سال اجرا می‌کند. این برنامه‌ها شامل چه مواردی می‌شود؟ از چندوچون این برنامه‌ها بگویید.

ما چند عنوان برنامه را در طول سال به‌صورت متمرکز و سراسری اجرا می‌کنیم. یکی از این برنامه‌ها اجرای طرح زائران حرم رضوی است که با هماهنگی که در استان‌ها انجام گرفت امسال ۷۰۰ نفر زائر اولی شناسایی و ثبت‌نام شدند. طرح زائرین حرم حسینی هم در ابتدای سال جاری اجرا شده است که ۶۵۰ نفر در قالب این طرح به حرم امام حسین (ع) مشرف شدند. از طرفی بخش زیادی از موقوفات را داریم که وقف شده‌اند برای حمایت از دانش آموزان فقیر، خرید کتاب و لوازم‌التحریر و کمک به مدرسه. در ابتدای سال تحصیلی یک ویژه‌برنامه متمرکز سراسری پیش‌بینی و اجرا شد تحت عنوان «مهر تحصیلی» که ۴۰ هزار بسته کامل لوازم‌التحریر بین دانش آموزان در دو سطح ابتدایی و دبیرستان توزیع شد.

در روز ولادت حضرت زینب (س) و روز پرستار هم ویژه‌برنامه مهر تندرستی را از محل موقوفاتی که برای کمک به بیماران نیازمند وقف شده‌اند اجرا کردیم. این‌ها برنامه‌هایی بود که در حوزه اجرای نیت واقفین به‌صورت متمرکز در سراسر کشور اجرا می‌شود.

تبدیل شدن بقاع متبرکه به قطب فرهنگی با چه پشتوانه‌ای انجام می‌شود؟
افقی که بقاع متبرکه باید به قطب فرهنگی در کشور تبدیل بشوند تحت عنوان سند چشم‌انداز بقاع متبرکه نقشه راهی شد برای مجموعه سازمان اوقاف و امور خیریه از این پس تمام فعالیت‌هایی که در سطح بقاع متبرکه انجام می‌شود تحت این سند چشم‌انداز پیگیری می‌شود اعم از حفظ و حراست حقوقی و ثبتی و ثبت اسناد مالکیت این بقاع، ساماندهی فیزیکی بنا و تجهیزات بقاع  و غیره

چه فعالیت‌ها و برنامه هایی را جز اولویت‌های کاری معاونت قرار داده‌اید؟
ما چند کار را به‌صورت ویژه در معاونت فرهنگی دنبال می‌کنیم؛ یکی طرح مودت است که شامل بحث کمک‌های خیرین برای ساخت و ساز در سطح بقاع متبرکه می‌شود. خوشبختانه استقبال زیادی از این طرح می‌شود و مردم همیشه پشتیبانی می‌کنند. موضوع ساماندهی بحث قبور موجود در محوطه امامزاده‌ها هم جز اولویت‌های برنامه‌ای ماست. در تعداد محدودی از امامزاده‌ها دفن اموات مؤمنین انجام می‌شود که کمیته‌ای تحت عنوان ساماندهی قبور تشکیل دادیم که چند و چون این کار و نحوه واگذاری قبور را ساماندهی کند. بحث ساماندهی هیئت‌امنای بقاع متبرکه هم در دستور کار ماست . ازآنجاکه سازمان اوقاف با این هدف پیش می‌رود که بخشی از امور را به مردم واگذار کند نیاز است که هیئت‌امنای بقاع متبرکه افرادی موثق ،موجه، مورد اعتماد، امین، توانمند، متخصص و باانگیزه باشند. ساماندهی خدام بقاع متبرکه هم در دست پیگیری است.امیدواریم بتوانیم در آینده باکیفیت بهتری به این عزیزان خدمات‌رسانی کنیم. 

پررنگ کردن امور خیریه در سازمان اوقاف یکی از اهداف اصلی ریاست جدید سازمان اوقاف و امور خیریه است. با توجه به این‌که پرداختن به امور خیریه مربوط به حیطه کاری معاونت فرهنگی می‌شود، فکر می‌کنید رسیدن به این هدف چگونه میسر خواهد شد؟
امور خیریه بخشی از عنوان سازمان اوقاف است. دو سه مسئله در این زمینه وجود دارد یکی نداشتن وحدت رویه بین مراکزی که به مؤسسات خیریه مجوز فعالیت می‌دهند که باعث می‌شود نظارت جدی در این زمینه وجود نداشته باشد.مسئله دیگر این است که موضوع تخصصی کار مؤسسات خیریه آن‌طور که باید مشخص نیست. نکته مهم برای سازمان اوقاف این است که نقشی که قانونا این سازمان در شناسایی و سازمان‌دهی مؤسسات خیریه دارد فاقد ابزار اجرایی است. امور خیریه از حوزه‌هایی است که به‌طور جدی روی آن داریم کار می‌کنیم که ان شا الله بتوانیم به اهداف خود در این زمینه برسانیم.

تاکنون چه تعداد نیت واقف احصا شده است؟
اگر بخواهیم موضوعات نیات واقفین را دسته‌بندی کنیم حدودت ۸۰۰ نوع نیت قابل احصاست که البته عمده نیت واقفین به روضه‌خوانی امام حسین (ع) برمی‌گردد.

چهل سال از عمر انقلاب اسلامی گذشته است . فکر می‌کنید سازمان اوقاف و امور خیریه که قبل از انقلاب هم پیشینه دارد، در این چهل سال چه دستاوردهایی را داشته است؟
حتماً می‌دانید که وقف از شئون حاکم شرع است. به‌عنوان مثال یکی از تکالیف دینی ما پرداخت خمس مال است. تصرف در وجوه خمس از شئون حاکم شرع است وقف هم همین‌طور است. نذورات مردم در امامزادگان هم همین‌طور است. سؤال من این است که قبل از انقلاب با چه مجوزی از کدام حاکم شرع عواید این موقوفات هزینه می‌شد؟ پس ما یک بحث مبنایی شرعی داریم که سازمان اوقاف پیش از انقلاب در مسیر شرعی خودش قرار نداشت و با تشکیل انقلاب و تأسیس نظام جمهوری اسلامی ایران و حکومت اسلامی تحت لوای ولایت‌فقیه فعالیت‌های سازمان اوقاف رنگ و بوی شرعی پیدا کرد. قبل از انقلاب تحت عناوین مختلف موقوفات را به تاراج برده بودند. شاید از مهم‌ترین احکامی که حضرت امام (ره) صادر کردند موضوع ماده‌واحده مربوط به سازمان اوقاف بود که موقوفات باید بازگردانده شوند و به وقف عمل شود. این شد که بخش عمده‌ای از موقوفات به وقفیت خود بازگشتند. در حوزه اجرایی هم اخذ سند مالکیت موقوفات، افزایش بهره‌وری موقوفات، هدفمند شدن اجرای نیات و گسترش فعالیت‌های فرهنگی موقوفات ازجمله دستاوردهای سازمان اوقاف بوده است. خیلی‌ها اشکال وارد می‌کنند به سازمان اوقاف که مردم به شما اعتماد ندارند در حالی آمار وقفهای جدید هرساله رو به رشد بوده است. یک‌زمانی میانگین سالیانه وقف‌های جدید ۲۰۰ وقف بوده است درحالی‌که الآن این عدد  به  بالای ۲۰۰۰ وقف رسیده است.

چند سالی است که شبهات زیادی پیرامون تعداد امامزاده‌ها و مستند بودن آن‌ها در خارج و داخل کشور مطرح می‌شود. بعضی‌ها مدعی این هستند که تعداد امامزاده‌ها بعد از انقلاب به‌صورت چشمگیری افزایش داشته است. پاسخ شما به این شبهات چیست؟
شناسایی، ساماندهی و بازسازی امامزاده‌ها از دستاوردهای انقلاب اسلامی بوده است و هیچ امامزاده‌ای بعد از انقلاب ایجاد نشده است.این شایعات برای افرادی که از کلیت موضوع اطلاعی ندارند، این تلقی را ایجاد می‌کند که سازمان اوقاف و امور خیریه بعد از انقلاب یک بقعه بدون سابقه‌ای را در قطعه زمینی ساخته است و به مردم اعلام کرده است که اینجا امامزاده است. اتفاقی که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی افتاد این بود که امامزاده‌ها شناسایی و ساماندهی شدند، اتفاقاً ما این مسئله را از دستاوردهای نظام جمهوری اسلامی ایران می‌دانیم چون قبل از انقلاب حکومت وقت اصلاً نمی‌خواست آثاری از تمدن اسلامی، فرهنگ اسلامی و فرهنگ شیعه باقی بماند. وقتی پیش از انقلاب با روضه‌خوانی مخالفت و آن را ممنوع اعلام می‌کردند، وقتی در فعالیت‌های انقلابی در مساجد مبارزه می‌کردند، طبیعتاً نمی‌خواستند جایی هم به‌عنوان امامزاده رونق بگیرد و نقش ایفا کند . این مسئله منجر به این شد که سازمان اوقاف به‌صورت جدی به این موضوع ورود نکند و چه بسا اصلاً نداند چند امامزاده در سطح کشور وجود دارد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی کار شناسایی امامزاده‌ها انجام شد و امامزاده‌هایی که شجره‌نامه داشتند و یا روایت معتبری مربوط به آن‌ها در طول قرون مختلف توسط مردم متدین آن منطقه به‌صورت سینه‌به‌سینه نقل شده بود، جز آمار قرار گرفتند. پس هرگز چنین چیزی نیست که ما امامزاده‌ای را ایجاد کرده باشیم . سازمان اوقاف و امور خیریه بعد از انقلاب اسلامی بناهای بعضاً مخروبه و قدیمی امامزاده‌ها را با حضور و کمک خود مردم و خیرین بازسازی کرده و اگر هم بنا و بقعه‌ای ارزش میراثی و تاریخی داشته داست، کالبد اصلی آن را حفظ کرده است.



 

مطالب مرتبط
من هم وقف می کنم | مجموعه ویدئویی داستان یک وقف توسط راسخون تولید شد

اصلی‌ترین جهت‌گیری ما باید اجرای نیت واقفین باشد/عنوان امور خیریه را از معطل بودن خارج می‌کنیم